Πίσω όμως από το δίκτυο των ΚΤΕΛ κρύβεται ένας κόσμος συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας, μετόχων-οδηγών, καθημερινής ευθύνης, αλλά και σημαντικών βημάτων προς τον εκσυγχρονισμό.
Το άρθρο που ακολουθεί επιχειρεί να φωτίσει τη δομή, τις προκλήσεις και τις προοπτικές ενός θεσμού που εξακολουθεί να μετακινεί την Ελλάδα.
Η ιστορία των ΚΤΕΛ (Κοινών Ταμείων Εισπράξεων Λεωφορείων) ξεκινά από τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, με σκοπό τη συγκέντρωση και οργάνωση του συγκοινωνιακού έργου ανά περιφερειακή ενότητα. Κάθε ΚΤΕΛ λειτουργεί ως ανεξάρτητη επιχείρηση, βασισμένη στο συνεταιριστικό μοντέλο, όπου οι μέτοχοι είναι ταυτόχρονα ιδιοκτήτες και, συχνά, οδηγοί των λεωφορείων.
Παρότι τα ΚΤΕΛ αποτελούν ιδιωτικούς φορείς, η οικονομική τους πολιτική καθορίζεται από το κράτος:
οι τιμές των εισιτηρίων είναι σταθερές, με προβλεπόμενες εκπτώσεις για επιστροφές, φοιτητές, πολύτεκνους, άτομα με αναπηρία και κατόχους μηνιαίων καρτών.
Σε παλαιότερα προγράμματα ανανέωσης στόλου, υπήρχε κρατική επιδότηση 30% για αντικατάσταση λεωφορείων, με τα ΚΤΕΛ να καλύπτουν επιπλέον ένα 10%. Σήμερα, το μόνο ποσοστό που παραμένει σε ισχύ είναι αυτό το 10%, το οποίο καλύπτεται αποκλειστικά από τα ίδια τα ΚΤΕΛ για αντικατάσταση παλαιού με νέο λεωφορείο.
Σήμερα τα ΚΤΕΛ έχουν εκσυγχρονιστεί σημαντικά και σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν οργανωμένες επιχειρήσεις με υψηλό επίπεδο επαγγελματισμού. Εφαρμόζουν πλήρως το εργατικό δίκαιο ανεξαρτήτως ειδικότητας και έχουν επενδύσει σε ποικίλες μορφές δραστηριότητας, όπως:
- Συνεργασίες με όμορα ΚΤΕΛ για την καλύτερη εξυπηρέτηση των επιβατών και τον περιορισμό λειτουργικών εξόδων.
- Ανάπτυξη τουριστικών γραφείων και τουριστικών λεωφορείων καθώς και εταιρικών λεωφορείων κάποια εκ των οποίων για μεταφορά ΑΜΕΑ.
- Ψηφιοποίηση, με ηλεκτρονικά συστήματα σε εκδοτήρια, λογιστήρια και λεωφορεία αν και σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται εξατομικευμένη προσέγγιση λόγω της φύσης του συγκοινωνιακού έργου.
Κάθε μετοχικό λεωφορείο εντάσσεται σε δύο κλίμακες:
- Πρώτη κλίμακα: από καινούργιο έως 15 ετών.
- Δεύτερη κλίμακα: από 15 έως 27 ετών, οπότε και αποσύρεται υποχρεωτικά από την κυκλοφορία. (Αυτό καθορίζει και τον συντελεστή που προκύπτει η εκκαθάριση).
Ο μέτοχος είναι υποχρεωμένος να αντικαταστήσει το όχημα εντός των καθορισμένων προϋποθέσεων, διασφαλίζοντας τη συνεχή κάλυψη των δρομολογίων. Σε κάθε περίπτωση αδυναμίας, επιβάλλεται πρόστιμο από την εταιρεία βάσει μαθηματικού υπολογισμού του μερίσματος.
Η είσοδος ενός νέου μετόχου γίνεται με την αγορά υπάρχοντος ενταγμένου λεωφορείου, το οποίο συνδέεται αυτόματα με ποσοστό μετοχών της εταιρείας. Ένα λεωφορείο ισοδυναμεί με το 100% μιας μετοχής, δύο λεωφορεία με το 200% κ.ο.κ. Το τίμημα δεν καθορίζεται μόνο από την αξία του οχήματος, αλλά και από τη συνολική αξία της εταιρείας, καθιστώντας την επένδυση πιο σύνθετη από άλλες μορφές επαγγελματικού οχήματος. 
Αξίζει να σημειωθεί ότι το καθεστώς αυτό της προσωπικής ιδιοκτησίας και συμμετοχής έχει συμβάλει καθοριστικά στην ανθεκτικότητα των ΚΤΕΛ. Πολλές φορές η αγάπη των μετόχων για τα οχήματά τους και η άμεση προσωπική τους εμπλοκή στο έργο είναι ο λόγος που η υπηρεσία λειτουργεί απρόσκοπτα ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Παρά τις δυσκολίες, τα ΚΤΕΛ συνεχίζουν να εξελίσσονται. Σχεδόν όλα διαθέτουν πλέον δικά τους εργαλεία υποστήριξης μέσω οργάνων όπως: Αλληλασφαλιστικός Συνεταιρισμός, ο οποίος προσφέρει πρωτοβάθμια ασφαλιστική κάλυψη για όλα τα οχήματα μετοχικά και εταιρικά. Προμηθευτικός Συνεταιρισμός, που εξασφαλίζει καύσιμα, ανταλλακτικά και αναλώσιμα με καλύτερους όρους. Κεντρικούς σταθμούς που διαθέτουν εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, αίθουσες συνεδριάσεων. Και συχνά δημιουργείται στη γύρω περιοχή μια οικονομική αγορά.
Η πορεία προς την πλήρη ψηφιοποίηση είναι ήδη σε εξέλιξη, όπως και η ανάγκη εξειδικευμένων λύσεων για κάθε περιφερειακό δίκτυο. Παράλληλα, οι σύγχρονες απαιτήσεις της κινητικότητας ευκολία, ταχύτητα, διαφάνεια απαιτούν καινοτομία, χωρίς να χάνεται η ανθρώπινη διάσταση της μεταφοράς.
Τέλος, δεν πρέπει να υποτιμάται και ο ρόλος των ΚΤΕΛ στην ταχυμεταφορά μικροδεμάτων, ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας, όπου άλλες υπηρεσίες φτάνουν δύσκολα ή και καθόλου. Είναι ένας άτυπος, αλλά σταθερός κρίκος σύνδεσης για εκατοντάδες κοινότητες.
Τα ΚΤΕΛ, ένας θεσμός που άντεξε δεκαετίες, φαίνεται ότι έχει ακόμα αρκετά χιλιόμετρα μπροστά του. Με μοναδικό γνώμονα την καλύτερη εξυπηρέτηση των επιβατών καθώς και την βιωσιμότητα των εταιρειών που δεν είναι απρόσωπες, αλλά απαρτίζονται από ανθρώπους της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας.
Νίκος Χατζηδούρος,
13/4/2025
